Ołówek
— narzędzie do pisania lub rysowania na papierze lub drewnie.
Cechuje się czarnym lub ciemnoszarym kolorem pisma, oraz możliwością starcia naniesionego za jego pomocą napisu.
Metalowe zakończenie akselbantów noszonych przy współczesnym umundurowaniu jest pozostałością dawniej przymocowywanego do nich kawałka ołowiu, który spełniał rolę ołówka.
Historia
Polska nazwa pochodzi od ołowiu, który był używany do pisania w starożytnym Egipcie, Grecji oraz Rzymie. Do XIV wieku europejscy artyści używali prętów ołowianych, cynkowych lub ze srebra do tworzenia jasnoszarych rysunków zwanych silver-point. W XVI wieku Szwajcar Konrad Gesner opisał w książce Rozprawa o skamielinach pręt do pisania w drewnianej oprawce. Gdy w 1564 Borrowdale w Anglii znaleziono czysty grafit, zaczęto go używać zamiast ołowiu, jednak nazwa ołówek pozostała. roku w
Ołówek z gumką opatentowano dopiero w 1858 roku.
Zasada działania
Współczesny ołówek jest cienkim prętem wykonanym z grafitu oraz kaolinu w oprawie drewnianej lub z tworzywa sztucznego. Podczas pisania grafit ściera się pozostając na powierzchni kartki lub drewna. Gdy wystający grafit ulegnie starciu lub stępieniu, ołówek należy naostrzyć przez ścięcie części drewnianej oprawy w celu dotarcia do grafitu, który znajduje się dalej. W ten sposób ołówek ulega skróceniu – jest on narzędziem pisarskim jednorazowym.
Twardość oraz odcień ołówka zależy od proporcji pomiędzy grafitem, a kaolinem z nim zmieszanym. Im więcej grafitu, tym ciemniejszy, oraz bardziej miękki jest ołówek. Większa ilość kaolinu sprawia, że ołówek jest twardszy i jaśniejszy.
Ołówki podzielić można ze względu na zastosowanie.
Ołówki twarde i bardzo twarde znajdują swoje zastosowanie w rysunku technicznym (oznaczone literą "H"), ołówki miękkie zaś do rysunku artystycznego (oznaczone "B"). Miedzy tymi ołówkami znajdują się ołówki o pośredniej twardości oznaczone HB i F, używane głównie do pisania. Istnieje 20 różnych twardości ołówków artystycznych (wyższej klasy):EE,12B, 9B, 8B, 7B, 6B, 5B, 4B, 3B, 2B, B, HB, F, H, 2H, 3H, 4H, 5H, 6H, 7H, 8H, 9H oraz 4 twardości ołówków zwykłych (od 1 do 4). Ołówek nr 1 odpowiada miękkiemu 2B, ołówek nr 2 - HB, nr 3 twardemu H, a nr 4 - 3H.
Sposób wytwarzania
W początkowej fazie produkcji należy rozdrobnić grafit, jednak nie można uczynić tego w zwykłym młynku. Stosuje się więc urządzenia, w których pod wpływem sprężonego powietrza kawałki grafitu zderzają się ze sobą krusząc się wzajemnie. Sproszkowany grafit miesza się z kaolinem i wodą aż do uzyskania konsystencji kitu. W celu wymodelowania odpowiedniego kształtu, grafit zostaje wtłoczony w niewielką rurkę. Z drugiej strony wychodzi już jako uformowany pręt. Następnie pręt tnie się na kawałki oraz praży się w temperaturze 1200 stopni Celsjusza.
Kawałek grafitu zostaje powoskowany, a następnie umieszczony w drewnianej oprawce. Drewno na oprawkę musi być miękkie, by łatwo dało się zatemperować, kiedy grafit się wypisze. Drewno tnie się na listewki długości ołówka, szerokości kilku ołówków i grubości połowy ołówka. W listewkach nacina się rowki i wkłada w nie grafity. Następnie od góry przykleja się drugie, takie same listewki z rowkami. Taki twór ulega następnie pocięciu na pojedyncze ołówki. W ostatniej fazie ołówki zostają pomalowane i ewentualnie zaopatrzone w gumkę.
Ołówek kopiowy ("chemiczny", "atramentowy")
Specjalny ołówek, obecnie rzadko spotykany, który stosowało się po zwilżeniu rdzenia ołówka (np. śliną). Wynalazł go w 1857 K. Puscher, opatentował 10 lipca 1866 Edison Clark. Rdzeń takiego ołówka wykonany jest ze ścieralnej glinki (nie podlegającej wypalaniu) nasączonej barwnikiem rozpuszczalnym w wodzie, np. fioletem metylowym; zostawiał on ślady odporne na ścieranie gumką. Takim ołówkiem dokonywano wpisów w dokumentach, w których każdy wpis powinien być nieusuwalny i pozostawiać trwały ślad — np. w dokumentach finansowych – w czasach, kiedy nieznany był jeszcze, lub nie dość popularny — długopis, a wieczne pióra były nie dla wszystkich dostępne ze względu na cenę.
Zapis ołówkiem kopiowym był wrażliwy na zawilgocenie (barwnik rozmywał się i spływał), była to istotna niedogodność w porównaniu z ołówkami grafitowymi; z drugiej strony również zapisy sporządzone zwykłym atramentem były na wilgoć równie wrażliwe – w XIX i na początku XX wieku nie znano taniego sposobu do szybkiego sporządzania trwałych notatek odpornych na wilgoć.
Ołówkiem kopiowym pisać można — prócz papieru i drewna — także na innym podłożu, np. na skórze. Stosowany dawniej powszechnie w ołówkach kopiowych błękit metylowy bądź anilinowy jest trujący, toteż zdarzały się przypadki martwicy tkanek zanieczyszczonych tym barwnikiem – dochodziło zazwyczaj do oparzeń śluzówki jamy ustnej (od częstego ślinienia ołówka językiem lub od przyzwyczajenia do trzymania jego końca w ustach) lub oczu (np. od zaprószenia oka drobinami rdzenia ołówka). Barwnik anilinowy niszczy czerwone ciałka krwi, stąd też może doprowadzić do ciężkiej anemii (niedokrwistości).
Zapraszamy do zapisania się na nasz newsletter,
